Urban Piety & Camino de Santiago: Impact of Medieval Cities on Pilgrimage Devotion
- Piotr Roszak Nicolaus Copernicus University https://orcid.org/0000-0002-2723-2667
- Franciszek Mróz Uniwersytet Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie https://orcid.org/0000-0001-6380-387X
- Justyna Chodkowska-Miszczuk Nicolaus Copernicus University https://orcid.org/0000-0002-4436-475X
Resumen
Los peregrinos que viajaban a Santiago llevaban consigo nuevas formas de culto a los santos observadas a lo largo del camino, manteniendo al mismo tiempo las costumbres religiosas de sus lugares de origen. Durante la Edad Media, eran frecuentemente los habitantes de las ciudades los que se embarcaban en estas peregrinaciones. En el camino a Compostela encontraron apoyo en las ciudades por las que pasaron, recibiendo atención hospitalaria, alojamiento, y participando en la vida de la ciudad, especialmente durante las festividades. Sin embargo, también enfrentaron desafíos como la deshonestidad, la explotación y la tentación que les esperaba en las ciudades de paso. Se encontraron también durante su peregrinación con unas formas de la piedad urbana asociada con hermandades religiosas y asociaciones que influyeron en su modo de percibir la peregrinación. En el artículo, al examinar las prácticas devocionales en las ciudades medievales, así como la evidencia material de la presencia de peregrinos, exploraré cómo esta experiencia urbana moldeaba la mentalidad de los peregrinos. De forma particular el artículo se fijará al papel de las ciudades en el desarrollo de la peregrinación a Compostela, centrándose en Toruń y Gdańsk.
Citas
Alarcon, Enrique. “Paleo-Christian Inscriptions Dedicated to Mary in the Apostolic Tomb of Santiago de Compostela”, en Piotr Roszak, Enrique Alarcon (eds.), The Way of St. James. Renewing insights, Pamplona: Eunsa, 2017, 9-28.
Anonim z Piacenzy. Opis pielgrzymki do Ziemi Świętej, en Piotr Iwaszkiewicz, Do Ziemi Świętej: najstarsze opisy pielgrzymek do Ziemi Świętej (IV–VIII w.), Kraków: Wydawnictwo WAM, 1996, 253-255.
Asenjo Gonzalez, Maria. “Fiestas y celebraciones en las ciudades castellanas de la Baja Edad Media”. Edad Media. Revista de Historia 14 (2013): 35- 61.
Baile, Anne E. “Reconsidering the medieval experience at the shrine in high medieval England”, Journal of Medieval History 47, no. 2(2021), 203 – 229, https://doi.org/10.1080/03044181.2021.1895874
Bériou, Nicole. “Le pèlerinage de Saint-Jacques vu par les prédicateurs au XIIIe siècle”, en: Adeline Rucquoi (ed.), Saint Jacques et la France, Paris, Le Cerf, 2003, 349-368.
Blick, Sarah. “Bringing Pilgrimage Home: The Production, Iconography, and Domestic Use of Late-Medieval Devotional Objects by Ordinary People”, Religions 2019, 10(6), 392; https://doi.org/10.3390/rel10060392
Boyle, Leonard. “Popular piety in the Middle Ages: What is popular?” Florilegium 1, no. 4 (1982): 184-193.
Butz, Eva-Maria and Alfons Zettler, “Pilgrim’s devotion? Christian graffiti from Antiquity to the Middle Ages”, en Jenni Kuuliala, Jussi Rantala (eds.), Travel, Pilgrimage and Social Interaction from Antiquity to the Middle Ages, Abington, New York: Routledge, 2020, 141-164.
Byrne, Patrick H. (2023). City as Human Good and Epiphany. International Journal of Public Theology, 17(3), 393-415. https://doi.org/10.1163/15697320-20230096
Cones, Bryan. “Cultural Exchanges: Reflections on a Pilgrimage”, Liturgy 39, no 1(2024), 38-45.
D’Apruzzo, Andrea. The influence of Pilgrimage Routes on Local Culture and Imagination: the “Italian Compostela” as a Case Study, Almatourism N. 16(2017): 59-79.
Dunin-Wąsowicz, Teresa. “Średniowieczne znaki pielgrzymie w Polsce”, en: Peregrinationes. Pielgrzymki w kulturze dawnej Europy, Warszawa: Wyd. Instytutu Historii PAN, 328‒331.
Eliade, Mircea. The sacred and the profane. The nature of religion. New York: Harcourt, 1959.
Flaga, Jerzy. “Działalność duszpasterska Bożogrobców na ziemiach Rzeczypospolitej”, en Bożogrobcy w Polsce, Miechów – Warszawa: Miechowskie Towarzystwo 1163 roku, Instytut Wydawniczy Pax 1999, 99–111.
Geekiyanage, Devindi, "Terrence Fernando, Kaushal Keraminiyage. Assessing the state of the art in community engagement for participatory decision-making in disaster risk-sensitive urban development." International Journal of Disaster Risk Reduction, 51(2020): 101847. https://doi.org/10.1016/j.ijdrr.2020.101847
Goodnow, Jasmine M. and Kelly S Bloom. “When is a journey sacred? Exploring twelve properties of the sacred”, International Journal of Religious Tourism and Pilgrimage 5, no. 2(2017): 10-16.
Gudaniec, Arkadiusz. “Personal Experience of Suffering: Reflections Inspired by Elements of Karol Wojtyła’s Philosophical Anthropology”. Scientia et Fides 12, no. 1 (2024): 215-229; https://doi.org/10.12775/SetF.2024.001
Heath, Peter. “Urban Piety in the Later Middle Ages: The Evidence of Hull Wills”, en Barrie Dobson (ed.), The Church, Politics and Patronage in the Fifteenth Century, New York: St. Martin’s Press, 1984, 209–34.
Herbers, Klaus. „Liber Sancti Jacobi – Kodeks Kalikstyński: kluczowy dokument dla kultu św. Jakuba oraz pielgrzymek” en: Camino Polaco Teologia – Sztuka – Historia – Teraźniejszość, vol. 6 ed. Piotr Roszak, Franciszek Mróz, Marcin Gazda, Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 2023, 19-43.
Hofmann, James. “The Evolving Taxonomy of Progressive Creation”. Scientia et Fides 11, no. 1(2023): 199-214. https://doi.org/10.12775/SetF.2023.002
Horvat, Saša and Richard Pavlić. “Teološka antropologija pred izazovom (evolutivne) kognitivne znanosti o religiji”. Diacovensia 28, no. 3, 2020, 303-317, https://doi.org/10.31823/d.28.3.1
Jeszka, Adam. Święty Jodok, https://bazylikamariacka.gdansk.pl/swiety-jodok/ [dostęp 28.03.2024]
Kieckhefer, Richard. “Convention and Conversion: Patterns in Late Medieval Piety.” Church History 67, no. 1 (1998): 32–51. https://doi.org/10.2307/3170770
Kubicki, Rafał. “Pielgrzymki w testamentach mieszczan elbląskich w XV– początkach XVI wieku / The Pilgrimages in the wills of Elbląg citizens in the 15th-early 16th century”, en W. Długokęcki (eds.), Z dziejów średniowiecza. Pamięci profesora Jana Powierskiego (1940-1999), Gdańsk 2010, 179-188.
Kuczyński, Stefan. “Znaki pielgrzymie”, en: Peregrinationes. Pielgrzymki w kulturze dawnej Europy, Warszawa: Wyd. Instytutu Historii PAN, 321‒327.
Ladero Quesada, Miguel Ángel. Las fiestas en la Europa medieval. Madrid, Dykinson S.L., 2016.
Larsen, Jonas. „Domesticating a redesigned public square: an ethnography of Enghave Plads, Copenhagen”.. Urban Geography, 2024 (1–24). https://doi.org/10.1080/02723638.2024.2313403
Lewandowska, Agata & Justyna Chodkowska-Miszczuk. The role of participation in the development of the smart city idea: frameworks, opportunities, mechanisms. Bulletin of Geography. Socio-economic Series, 2022(57): 93-111. http://doi.org/10.12775/bgss-2022-002
Lilley, Keith D. “Cities of God? Medieval Urban Forms and Their Christian Symbolism”. Transactions of the Institute of British Geographers, New Series 29, No. 3 (2004): 296-313.
Lilley, Keith. Urban Life in the Middle Ages 1000-1450. Houndmills, Basingstoke, Hampshire: Palgrave, 2002.
Luz, Nimrod, „ReligioCity: Towards a Theory of Urban Religion and Religion in Urbanity”. en: Rau, Susanne and Rüpke, Jörg (eds.), Religion and Urbanity Online, Berlin, Boston: De Gruyter; 2023.
Maddrell, Avril, Veronica della Dora, Alessandro Scafi, Heather Walton (eds). „Christian Pilgrimage, Landscape and Heritage Journeying to the Sacred”, New York-London: Routledge, 2015.
Majewski, Marcin and Marian Rębkowski, Rafał Simiński, ”Pielgrzymki pomorskie w średniowieczu. Stan i perspektywy badań”, Przegląd Zachodniopomorski 1 (2016): 129-138.
Mancia, Lauren. Emotional Monasticism: Affective Piety in the Eleventh-Century Monastery of John of Fécamp. Manchester: Manchester University Press, 2019.
Marszałek, Jagoda. “Polish Pilgrimages to Santiago de Compostela in the Light of Spanish Archival Resources” en Piotr Roszak, Enrique Alarcon (eds.)The Way of St. James. Renewing insights, , Pamplona: Eunsa, 2017, 29-58.
Mersch, Katharina Ulrike. "Perforating Urban Boundaries with Processions in the European High and Late Middle Ages", en Susanne Rau and Jörg Rüpke (eds.), Religion and Urbanity Online, Berlin, Boston: De Gruyter, 2023.
Mróz, Franciszek. “Miechowska Droga św. Jakuba w sieci polskich odcinków Camino de Santiago – założenia i perspektywy rozwoju”, en ed. Piotr Roszak, Franciszek Mróz, Łukasz Mróz (eds.), Dziedzictwo religijne i kulturowe Drogi św. Jakuba – w 30. rocznicę uznania szlaku za pierwszy Europejski Szlak Kulturowy, Kraków: Wydawnictwo „Czuwajmy” 2017, 179–180.
Mróz, Franciszek. „Poles travelling to Compostela in time and space”. Journal of Cultural Geography, 38(2), 2021, https://doi.org/10.1080/08873631.2020.1864086
Nawrolska, Grażyna. ”Dokąd pielgrzymowali elblążanie w średniowieczu?: Znaki pielgrzymie świadectwem pobożnych wędrówek”, en Roman Czaja et al. (eds.), Archaeologia et historia urbana, Elbląg 2004, 517‒527.
Orzechowska, Kazimiera. „Pielgrzymi polscy w Santiago de Compostela w latach 1631-1716”, Folia Turistica 27, (2012): 109-131
Paczkowski, Mieczysław. “Lex peregrinorum: obowiązki, prawa. i przywileje na pielgrzymim szlaku“. en: Piotr Roszak, Waldemar Rozynkowski (eds.), Camino Polaco: teologia, sztuka, historia, teraźniejszość, vol. 1. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 13–41.
Paner, Henryk. Gdańsk na pielgrzymkowych szlakach średniowiecznej Europy. Gdańsk: Muzeum Archeologiczne w Gdańsku, 2016.
Pilecka, Elżbieta. Nowo odkryte gotyckie malowidła ścienne w kościele p.w. św. Jakuba Apostoła w Toruniu: pytania o interpretacje, en Anna Błażejewska, Elżbieta Pilecka, Alicja Saar-Kozłowska (red.), Dzieje i skarby kościoła św. Jakuba w Toruniu, Toruń: Oddział Toruński Stowarzyszenia Historyków Sztuki i Towarzystwo Naukowe w Toruniu, 2023, 117-155.
Platovnjak, Ivan, “Rest in God − The Spirituality of Rest”, Edinost in dialog 77, no. 1(2022), 259-277. https://doi.org/10.34291/Edinost/77/01/Platovnjak
Platovnjak, Ivan, Arto Mutanen, “On Religious Knowledge”, Bogoslovni vestnik 83, no. 1(2023), 21-32. https://doi.org/10.34291/BV2023/01/Platovnjak
Platovnjak, Ivan; Vinko Zovko, “Human Bodily Movement and Spirituality”, Nova prisutnost 21, no. 3(2023), 541-556. https://doi.org/10.31192/np.21.3.4
Plötz, Robert. “Misericordia, fraternidad y las cofradías de Santiago”, Ad Limina 10(2019): 153-175.
Poklewski, Tadeusz. “Nowe znaleziska średniowiecznych znaków pielgrzymich z Polski”, Acta Acheologica Ldziensia 17(1968): 131-136.
Rivard, Derek. Blessing the World: Ritual and Lay Piety in Medieval Religion, Washington D.C., Catholic University of America Press, 2009.
Rodrigo Estevan, María Luz. "Lo lúdico y lo festivo en el Aragón medieval: fuentes documentales para su estudio", Aragón en la Edad Media vol. 20 (2008): 661-676.
Roszak, Piotr and Jesus Tanco, “Family pilgrimage on the Camino de Santiago in Spain: Typology and Impact”, International Journal of Religious Tourism and Pilgrimage 11, no. 3(2023): 3-9 https://doi.org/10.21427/9JEK-N534
Roszak, Piotr and Sławomir Tykarski, “Popular piety and devotion to parish patrons in Poland and Spain, 1948–98”, Religions 11, no 12 (2020), 658; https://doi.org/10.3390/rel11120658
Rubens Urciuoli, Emiliano. "Citification of Religion: A Proposal for the Historical Study of Urban Religion", en Susanne Rau and Jörg Rüpke (eds) Religion and Urbanity Online, (Berlin, Boston: De Gruyter, 2020). https://doi.org/10.1515/urbrel.12124596 ;
Rucqoui, Adeline. “Los Anos Santos”, en: Sal de tu tierra, el Apóstol te espera, Santiago de Compostela: Fundación Acogida Cristiana en los Caminos de Santiago, 35-59.
Ryś, Grzegorz. „Dwa oblicza polskiej religijności ludowej w średniowieczu”, Saeculum Christianum 3, no. 1 (1996), 33-48.
Ryś, Grzegorz. Pobożność ludowa na ziemiach polskich w średniowieczu, Foka, Szczecin 1995.
Samsonowicz, Henryk. “Kult św. Jakuba i szlaki Jakubowe w Polsce”, en: Kult św. Jakuba Większego Apostoła w Europie Środkowo-Wschodniej, ed. Ryszard Knapiński, Lublin: TN KUL, 2002, 125–129.
Sánchez y Sánchez, Samuel and Annie Hesp, The Camino de Santiago in the 21st Century Interdisciplinary Perspectives and Global Views. New York: Routledge, Taylor & Francis Group 2016.
Skrzyniarz, Ryszard. “Źródła archiwalne w Polsce do dziejów zakonu Bożogrobców”, en: Bożogrobcy w Polsce, Miechów – Warszawa: Miechowskie Towarzystwo 1163 roku, Instytut Wydawniczy Pax 1999, 203–220.
Stan, Luana. Le pèlerinage musical du chemin de Santiago de Compostelle, Anastasis 2, no. 2(2015): 118-132.
Swanson, Robert S. Religion and Devotion in Europe, c. 1215-1515, Cambridge: CUP. 1995.
Tandecki, Janusz. “Wallfahrten der Bürger aus den großen preußischen Städten im Mittelalter und an der Schwelle zur Neuzeit”, Biuletyn Polskiej Misji Historycznej 10, (2015): 95–118. https://doi.org/10.12775/BPMH.2015.003
Temperán, Elisardo. La liturgia propia de Santiago en el Códice Calixtino, Santiago de Compostela, 1997.
Themudo Barata, Filipe. "Organizar a procissão nos finais do século XV. O lugar de cada um e do grupo na cidade", en Categorias sociais e mobilidade urbana na Baixa Idade Média. Entre o Islão e a Cristandade, ed. Hermínia Vasconcelos Villar; Maria Filomena Lopes de Barros, Évora: Edições Colibri e CIDEHUS-UÉ, 2012, 187-194.
Valdivielso Ausín, Braulio. “Rasgos distintivos de la religiosidad popular y de la peregrinación en las diferentes épocas. La causa del apogeo santiaguista en el Medievo y su resurgir actual”, en Anden los que saben; sepan los que andan. Asociación de Amigos del Camino de Santiago en Navarra, Pamplona, 1996.
Vauchez, Andre. “Saints and pilgrimages: new and old” en: Rubin M, Simons W, (ed.) The Cambridge History of Christianity, Cambridge: Cambridge University Press; 2009: 324-339.
Wells, Emma J. "Making ‘Sense’ of the Pilgrimage Experience of the Medieval Church." Peregrinations, Journal of Medieval Art and Architecture 3, no. 2 (2011): 122-146.
Wilska, Małgorzata. Pielgrzymim szlakiem z Mazowsza do Composteli en: Halina Manikowska, Hanna Zaremska (ed.), Peregrinationes. Pielgrzymki w kulturze dawnej Europy (Warszawa: Wyd. Instytutu Historii PAN), 165-169.
Wiśniowski, Eugeniusz. “Bractwa religijne na ziemiach polskich w średniowieczu“, Roczniki Humanistyczne 17, no 2(1969): 51-81.
Witkowska, Aleksandra. Kulty pątnicze piętnastowiecznego Krakowa. Z badań nad miejską kulturą religijną, Lublin 1984.
Wood, Ian. “How Popular Was Early Medieval Devotion?” Essays in Medieval Studies Chicago, 1997.
Zieliński, Marcin. „Grzech i cnota w Księdze Mądrości jako konsekwencja fundamentalnego wyboru między śmiercią a Mądrością”. Biblica et Patristica Thoruniensia 16, nr 4(2023): 437–452. https://doi.org/10.12775/BPTh.2023.025
Zyglewski, Zbigniew. “Religijność w miastach kujawskich późnego średniowiecza“, en: Ecclesia et civitas. Kościół i życie religijne w mieście średniowiecznym, ed. Halina Manikowska, Hanna Zaremska, Warszawa: Wyd. Instytutu Historii PAN, 2002, 327–345.